Δρ. Σταύρος Γ. ΝΤΑΓΙΟΣ
Ο Στράτης Μυριβήλης (το πραγματικό του όνομα Ευστράτιος Σταματόπουλος), ένας από τους σπουδαιότερος λογοτέχνες της σύγχρονης νεοελληνικής πεζολογίας, θεωρείται δικαιωματικά ο επιφανέστερος εκπρόσωπος της «Χαμένης Γενιάς» της δεκαετίας του ’30 μαζί με τον Γερμανό Έριχ Μαρία Ρεμάρκ (Erich Maria Remarque) και τον Αμερικανό Έρνεστ Χέμινγουεϊ (Ernest Hemingway), ενώ μαζί με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη κατατάσσεται ίσως στους πιο αριστουργηματικούς πεζογράφους της ελληνικής λογοτεχνίας όλων των εποχών. Απίστευτα επιμελής στη χρήση της γλώσσας και βαθύτατος γνώστης του γλωσσικού πλούτου, ο χαλκέντερος Μυριβήλης επιμελείτο βασανιστικά τα λογοτεχνικά του κείμενα, συγκρινόμενος ίσως μόνον με τον Γάλλο συγγραφέα Γκυστάβ Φλωμπέρ (Gustave Flaubert).
Η «Ζωή εν τάφω» είναι καρπός των πλουσίων βιωμάτων του ως δεκανέα στις πολεμικές επιχειρήσεις στο μακεδονικό μέτωπο κατά την προκάλυψη του Μοναστηρίου στους Βαλκανικούς Πολέμους.
Η ιδεολογική του προσέγγιση είναι ουδέτερη, αντιπολεμική, ειρηνιστική, όπως όλη η γενιά των συγγραφέων του ’30· στο λογοτέχνημα δεν υπάρχουν ήρωες και εξαμβλώματα, παρά μόνον αθώα θύματα και άμαχοι. Ο κεντρικός ήρωας, ο ίδιος ο συγγραφέας, σέρνεται στα έλη ως άβολο και δυσπροσάρμοστο με την πολεμική ψύχωση ον.
Η παρθενική έκδοση του «Ζωή εν τάφω» καταγράφεται το 1924 στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Μυτιλήνη. Το 1930 ο Στράτης Μυριβήλης επανέκδωσε το μυθιστόρημα στην Αθήνα σε μία βελτιωμένη μορφή. Ο συγγραφέας δεν ικανοποιήθηκε ποτέ με τη αισθητική στάθμη του λογοτεχνήματος και εξακολουθούσε να το επεξεργάζεται έως την τελευταία (έβδομή) έκδοση, το 1955, σημειώνοντας έτσι 30 χρόνια αδιάλειπτης βελτιωτικής επεξεργασίας. Προσωπικά δεν γνωρίζω άλλη παρόμοια περίπτωση παγκοσμίως. Έως το 1990 η «Ζωή εν τάφω», καταγράφει 25 ανατυπώσεις και τιράζ 120.000 αντιτύπων, έργο που παραβάλλεται στατιστικά μόνον με το «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη.
Το μυθιστόρημα συγκαταλέγεται στα πιο δημοφιλή και εμβληματικά μυθιστορήματα της ελληνικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα.
Ο Μυριβήλης διακρίθηκε με διάφορα εθνικά βραβεία, ενώ υπήρξε τρείς φορές υποψήφιος για την κατάκτηση του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1960, 1962 και το 1963.
Η πρώτη μετάφραση του μυθιστορήματος σημειώνεται στα αλβανικά (1932) στην Κορυτσά και ανήκει στον χαρισματικό λόγιο και ελληνιστή Μοσχοπολίτη Δημήτρη Φάλο (Dhimitër Falo) και μόνον ένα χρόνο βραδύτερα στα γαλλικά υπό τον τίτλο De profundis (Εκ βαθέων). Ο Φάλο εξακολούθησε και μετά την αυτοτελή έκδοση να δημοσιεύει αποσπάσματα από το βιβλίο στον αλβανικό περιοδικό τύπο όπου διακρίνεται για τη φιλολογική του δεινότητα και τον σεβασμό προς τις υφολογικές αξίες του πρωτοτύπου. Ο Φάλο έχει στο ενεργητικό του 20 (σε 17 χρόνια) μεταφράσεις λογοτεχνικών βιβλίων στα αλβανικά από πολλές γλώσσες και συγγραφείς όπως οι: Artur M. Lewis; Vincente Blasco Ibanez, Leon Frapplé, Conan Doyle, Rudyard Kipling, Vsevollod Garshin, Prosper Mérimée, Selma Lagerhof, Andreas Latzko, Mark Twain, Luigi Pirandello, Guy de Maupassant, Anton Çehov και άλλοι.
Η μετάφραση του Φάλο –όπως όλες οι μεταφράσεις του– προκρίνεται ως μια από τις αρτιότερες λογοτεχνικές μεταφράσεις στην αλβανική της δεκαετία του 1930. Εικάζεται ότι ο Φάλο, λόγω της στενής του σχέσεις με τη Θεσσαλονίκη, τηρούσε κάποια επικοινωνία με τον ίδιο τον Μυριβήλη. Ο Δημήτρη Φάλο, ο οποίος άρχισε την πολιτεία του ως κομμουνιστής κατέληξε ως δολοφονημένος από αυτούς. Φονεύθηκε κατά τρόπο μακάβριο από τους Αλβανούς κομμουνιστές το καλοκαίρι του 1944 κατά την επάνοδο από την Θεσσαλονίκη στην Κορυτσά σε μια άγονη και ουσιαστικά καταδικασμένη διαπραγμάτευση με την ελληνική δωσίλογη κυβέρνηση (του Ιωάννη Ράλλη) για τη δημιουργία ενός δυαρχικού ελληνοαλβανικού κράτους.