Δρ. Σταύρος Γ. ΝΤΑΓΙΟΣ [1]
Η συνεχής εξέλιξη και ωρίμανση των τεχνολογιών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών αλλά και η συνεχώς αναπτυσσόμενη δημιουργική αξιοποίησή τους αναμένεται ότι θα προσφέρουν μεγάλες δυνατότητες αλλά και θα έχουν τεράστιες επιπτώσεις σε όλες σχεδόν τις κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες καθώς επίσης και στην καθημερινή μας ζωή. Μια νέα «ψηφιακή εποχή» (“digital age”) αναδύεται με συνεχώς ταχύτερους ρυθμούς δημιουργώντας έναν νέο «ψηφιακό τρόπο ζωής» “digital living” και παράλληλα νέες προκλήσεις, ευκαιρίες αλλά και απειλές για όλους μας.
Το βασικό μοντέλο της «βιομηχανικής εποχής» (“industrial age”) ήταν η μαζική παραγωγή μεγάλου αριθμού όμοιων υλικών αγαθών, όλων με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές (π.χ. η εργατική δύναμη, τα εργαλεία παραγωγής, οι πρώτες ύλες κτλ.) έπρεπε απαραίτητα να βρίσκονται στον ίδιο τόπο κατά τον ίδιο χρόνο, πράγμα το οποίο δημιουργούσε μεγάλους περιορισμούς χώρου και χρόνου, οι οποίοι σίγουρα περιόριζαν την αποτελεσματικότητα του μοντέλου αυτού. Τα γιγαντιαία αστικά κέντρα με τις τεράστιες κυκλοφοριακές συμφορήσεις κατά τις ώρες της αιχμής ήταν παράγωγα του μοντέλου αυτού.
Στην «ψηφιακή εποχή» η έμφαση μετατοπίζεται στην παραγωγή και διανομή πληροφορίας σε ψηφιακή μορφή: το νέο μοντέλο εστιάζεται πλέον στην παραγωγή και διανομή των bits αντί «ατόμων». Π.χ., αντί της παραγωγής πολλών χιλιάδων υλικών αντιτύπων ενός βιβλίου, ενός CD μουσικής ή μιας βιντεοταινίας και της φυσικής μεταφοράς και διανομής τους σε χιλιάδες αγοραστές, βαθμιαία οδηγούμεθα σε ένα νέο παραγωγικό σχήμα απλώς της ψηφιακής μορφής τους η οποία θα αποθηκεύεται σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή εξυπηρέτησης (Server), από όπου και θα διανέμεται σε χιλιάδες αγοραστές σε όλο τον κόσμο μέσω του παγκοσμίου διαδικτύου, του Internet. Επίσης δεν θα υπάρχει ανάγκη τήρησης αποθεμάτων βιβλίων, CD μουσικής ή βιντεοταινιών στις διάφορες κεντρικές ή περιφερειακές αποθήκες, πράγμα το οποίο θα μειώσει σημαντικά το κόστος τους.
Η παραγωγή ψηφιακής πληροφορίας είναι απελευθερωμένη από τους χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς της βιομηχανικής παραγωγής. Οι συγγραφείς των διαφόρων κεφαλαίων ενός βιβλίου ή των διαφόρων τραγουδιών ενός μουσικού CD δεν είναι απαραίτητο να βρίσκονται στον ίδιο χώρο (π.χ. στα γραφεία της εταιρείας παραγωγής) κατά τον ίδιο χρόνο (π.χ. από 9.00 π.μ. ως 5.00 μ.μ.). Μπορεί να είναι διεσπαρμένοι σε διαφορετικές χώρες και σε διαφορετικές ηπείρους, να εργάζονται σε διαφορετικούς χρόνους, καθένας στον προσωπικό υπολογιστή του σπιτιού του, και στη συνέχεια να αποστέλλουν στον υπολογιστή της εταιρείας παραγωγής μέσω του Internet την ψηφιακή πληροφορία που παρήγαγαν.
Το ηλεκτρονικό εμπόριο (Electronic Commerce), η τηλεκπαίδευση (Distance Learning), η τηλεϊατρική (Telemedicine), η τηλεργασία (Teleworking), η τηλεδιάσκεψη (Teleconferencing) και η ηλεκτρονική διοίκηση (Electronic Government) αποτελούν ορισμένα από τα πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση της νέας αυτής «ψηφιακής εποχής». Τα αμέσως επόμενα χρόνια αναμένουμε ότι θα υπάρξουν ωρίμανση, μείωση του κόστους και διεύρυνση της χρήσης των νέων αυτών ψηφιακών υπηρεσιών και ότι παράλληλα θα αναπτυχθούν και νέες καινοτομικές ψηφιακές υπηρεσίες.
Οι καινοτόμες τεχνολογίες παράγουν, όπως αναμένεται, και τις αρνητικές τους πτυχές. Η τεχνοφοβία είναι ένας από τους σημαντικούς αρνητικούς παράγοντες των σύγχρονων ψηφιακών εξελίξεων, η οποία χαρακτηρίζει κυρίως τους χρήστες παλαιών γενεών, η κοινωνική απομόνωση και η συνεχής εξάρτηση από τις ηλεκτρονικές τεχνολογίες και την υπολογιστική και η ανάδυση ψυχολογικών συνδρόμων. Συγχρόνως, κάθε καινοτόμα τεχνολογία προκαλεί δισταγμό και απάθεια.
Η ευρεία χρήση του διαδικτύου στις καθημερινές συναλλαγές ανάγει την αγγλική σε παγκόσμια γλώσσα (lingua franca), ή ακριβέστερα υπολογιστική γλώσσα, internet english, η οποία επιβάλλεται κυρίως μέσω του δανεισμού των όρων. Οι όροι αυτοί εισβάλουν στη γλώσσα μαζί με τα προϊόντα τους. Για το λόγο αυτό, η προφητική ερώτηση που τέθηκε ρητορικά πριν από είκοσι σχεδόν χρόνια από το νομπελίστα ισπανό συγγραφέα Camilo Jose Cela, ότι η πλειονότητα των γλωσσών της υφηλίου θα εκλείψουν μελλοντικά και θα επιβιώσουν μόνον τέσσερις εξ αυτών, τα αγγλικά, τα αραβικά, τα ισπανικά και τα κινεζικά, δεν εκφράζει μόνον μια μακρινή αγωνία αλλά και μια διαφαινόμενη απειλή. Με τον ίδιο τρόπο που κάποτε πέθανε ευκλεώς η λατινική γλώσσα και η αρχεία ελληνική, μπορεί να εκλείψει, στο εγγύς ή στο απώτερο μέλλον, και η γαλλική. Η άλλη ερώτηση που μπορεί να τεθεί σήμερα είναι εάν θα εκλείψουν εξολοκλήρου τα παραδοσιακά μέσα παραγωγής και ψυχαγωγίας, το βιβλίο και η εφημερίδα ως βασικά είδη πληροφόρησης και ψυχαγωγίας τα οποία εξυπηρέτησαν την ανθρωπότητα επί χιλιετίες;
Κανείς δεν μπορεί με βεβαιότητα να προφητέψει τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον. Η ψηφιακή τεχνολογία τα τελευταία είκοσι χρόνια ανέτρεψε πολλές προβλέψεις και αναπτυξιακά παραδοσιακά σχήματα. Συγχρόνως, όποιος δεν γνωρίζει βασικά στοιχεία πληροφορικής (δεν κάνει χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή) ή επίσης όποιος δεν γνωρίζει βασικά στοιχεία της αγγλικής γλώσσας μπορεί να χαρακτηριστεί αδαής και ημιμαθής, αλλά αυτό δεν ανταποκρίνεται εξ ολοκλήρου στην πραγματικότητα όπως δεν μπορεί να ισχυριστείς ότι είναι τελείως αβάσιμο. Τα αγγλικά, έχουν, αδιαμφισβήτητα, τους περισσότερους χρήστες στην εποχή μας. Είναι, συχνά, η αμετάφραστη γλώσσα της νέας τεχνολογίας. Γιατί εκφράζει έννοιες που ανακαλύφθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά εκεί π.χ. mp3, usb, disketë, κλπ. τα οποία συνιστούν αμετάφραστες έννοιες και λεκτικά σύνολα, διότι εκφράζουν καινούρια προϊόντα και τεχνολογίες.
Η ψηφιακή τεχνολογία αγγίζει κατά πρώτο λόγο την παροχή υπηρεσιών. Και στο πλαίσιο αυτό, την παιδεία, κατ’ επέκταση και τις γλωσσικές εφαρμογές, ως μέσο επικοινωνίας. Άλλοτε, τα βασικά εργαλεία της παιδείας είναι το βιβλίο, το τετράδιο και το μολύβι (hardware), στην εποχή μας αυτά τείνουν να εκλείψουν υποκαθιστάμενα από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή (ΗΥ). Οι μαθητές ασκούνται πλέον στον ηλεκτρονικό υπολογιστή και όχι στο μαυροπίνακα. Στην παιδεία ανατρέπονται επίσης γνωστά εκπαιδευτικά σχήματα. Στην Ιαπωνία και στις ΗΠΑ, π.χ. γίνονται προσπάθειες για την αντικατάσταση του παραδοσιακού βιβλίου και τετραδίου με ΗΥ και των σχολείων με ηλεκτρονικά πάρκα. Όλα αυτά οδήγησαν την επιστημονική κοινότητα και ένα μέρος των γλωσσολόγων να μιλούν όλο και περισσότερο για το επονομαζόμενο ψηφιακό γραμματισμό (“Digital literacy”) στη θέση του προσφιλούς για όλους μας αλφαβητισμού. Ο ψηφιακός γραμματισμός είναι η ικανότητα χρήσης της ψηφιακής τεχνολογίας, των επικοινωνιακών ψηφιακών μέσων ή δικτύων (networks), για την διαπίστωση, εκτίμηση, χρήση, δημιουργία και μεταφορά πληροφοριών.
Πλεονεκτήματα των ψηφιακών τεχνολογιών. Το ηλεκτρονικό κείμενο (ψηφιακό) συνιστά μια αλυσίδα pixel, η οποία αποθηκεύεται στην ηλεκτρονική μνήμη του υπολογιστή, το οποίο είναι ρευστό, και μπορεί να αλλάξει εύκολα μορφή με μια εντολή του υπολογιστή. Η γραμματοσειρά, οι εσοχές, η μορφή γραφής (πλάγια, έντονη, υπογραμμισμένη) κλπ. μπορεί να αλλάξουν με ένα κλικ και αυτό αλλάζει συνολικό το σώμα του κειμένου. Παράλληλα, μπορεί να αφαιρέσουμε, να προσθέσουμε κείμενα να αναζητήσουμε συνώνυμα αντωνυμα από το ίδιο το Office. Εκτός αυτών, σήμερα μπορούμε να υποκαταστήσουμε το πληκτρολόγιο με τον αυτόματο κειμενογράφο, ο οποίος μετατρέπει τον προφορικό μας λόγο σε ηλεκτρονικό κείμενο, το οποίο στη συνέχεια επιμελείται και μεταβιβάζεται στον τελικό του αποδέκτη. Δυστυχώς, ακόμα δεν έχουμε τέτοια προγράμματα στα αλβανικά, όπως έχει η αγγλική ή η ρωσική γλώσσα.
Η καθημερινή χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και ενός υπολογιστικού γλωσσικού ιδιώματος (γλώσσα ιντερνέτ) γέννησε την αποκαλούμενη παραφιλολογική επιστήμη ο οποία καλείτε σήμερα να αποφασίσει για τα εν λόγω γλωσσικά φαινόμενα και τάσεις της σημερινής γλωσσικής κουλτούρας όπως: “Formato një USB dhe bëj dounloud software-n për të bërë but-in!!!! ή: Anyway, vur një shortcat në menu me uninstall-in e programit.”
Εξυπακούεται ότι αυτές οι τάσεις έφεραν μια σειρά μεταφραστικών δανείων όπως:
portal – portal, – πύλη
apdeit – përditësoj – ενημερώνω
seivoj-shpëtoj, arkivoj, – αποθηκεύω
daunlodoj-shkarkoj, ul – κατεβάζω (αρχεία)
suportoj – mbështes teknikisht – υποστηρίζω
από τη βάση δεδομένων, τα οποία στα αλβανικά εισάγονται, ευτυχώς, με λιγότερη δυσκολία από ό,τι σε άλλες γλώσσες.
Να δούμε τώρα τι ακριβώς συμβαίνει στην αλβανική γλώσσα και πώς επιβιώνει αυτή στην ψηφιακή εποχή, καθόσον οι συντελεσθείσες αλλαγές χαρακτηρίζονται ως αλλαγές οικουμενικού και ποιοτικού χαρακτήρα, αλλαγές οι οποίος παράγουν νέα προϊόντα και υπηρεσίες.
Τι σημασιολογικά αποθέματα και πιθανότητες παραγωγής και σύνθεσης λέξεων έχει η Νεοαλβανική γλώσσα να εκφράσει τις καινούριες οικονομικές, φιλοσοφικές, επιστημονικές ή/και καλλιτεχνικές έννοιες;
Η αλβανική γλώσσα διαθέτει ένα συγκριτικό προτέρημα σε σχέση με άλλες γλώσσες, το λατινικό της αλφάβητο. Οι πρωτεργάτες της Αλβανικής Αναγέννησης, οι συμμετέχοντες στο Συνέδριο του Αλφαβήτου στο Μοναστήρι το 1908, απεδείχθησαν μεγάλοι οραματιστές. Χάρη σε αυτή την εύστοχη επιλογή η αλβανική γλώσσα είναι σήμερα τεχνικά ισότιμη με την αγγλική ή τη γαλλική. Η αλβανική δεν αντιμετωπίζει προβλήματα μεταγλώττισης όπως π.χ. οι γλώσσες με κυριλλικό ή αραβικό αλφάβητο ή οι γλώσσες με ιδεογράμματα όπως η κινεζική. Π.χ. Ωραίο, αν και πιο χρήσιμο είναι το ανάποδο. Πώς θα μεταγλωττιστεί η έκφραση αυτή στη γλώσσα του ιντερνέτ (για αποστολή με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο;)
Oreo an ke pio hrisimo ive to anapodo, (βάσει της φωνητικής/ακουστικής αρχής)
wpaio, av kai pio xrhsimo eivai/ine to avapodo (βάσει της οραματικής αρχής).
Άλλα παραδείγματα:
Όχι: Oxi-ohi-ochi
Θ: th – 8
Ώρα: wra – ora
Βλέπω: vlepo – blepw
Ένα: ena – eva
Θέλω: 8elw – thelo
Ήρθα: hr8a – irtha
Για τη λύση αυτών των προβλημάτων και προκειμένου να βοηθηθεί ο χρήστης της αλβανικής γλώσσας και του διαδικτύου, και αυτή η γλώσσα αυτή έχει τα γλωσσικά και ηλεκτρονικά της μέσα.
α. Πρόγραμμα αυτόματης διόρθωσης – ή (ηλεκτρονική διόρθωση κειμένου)
Το πρόγραμμα αυτό το οποίο φέρνει την υπογραφή κοσοβάρων προγραμματιστών είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, διότι είναι το πρώτο και το μοναδικό. Το πρόγραμμα εντοπίζει τα περισσότερα ορθογραφικά και τεχνικά λάθη ενός κειμένου, αλλά οι επιλογές που προτείνει δεν είναι πάντα ακριβείς. Το πρόγραμμα απαιτεί βελτίωση. Π.χ. για το τεχνικό λάθος gjtë παρέχει ακριβείς εναλλακτικούς τύπους: gjë, yjtë, gatë, gotë, gjatë. Ή για το τεχνικό λάθος gejmë παρέχει τους επίσης ακριβείς εναλλακτικούς τύπους: gjemë, gemë, lejmë, mejmë, tejmë αλλά όχι και το gjejmë τύπος που είναι πλησιέστερος του ενδεχόμενου λάθους. Για το ορθογραφικό λάθος arësimtar μας παρέχει τον εναλλακτικό τύπο arsimtar που είναι και ο σωστός.
β. Ηλεκτρονικά λεξικά.
Μεταξύ των ηλεκτρονικών λεξικών που κυκλοφορούν μπορούμε να ξεχωρίσουμε: Ερμηνευτικά λεξικά, δίγλωσσα λεξικά, πολύγλωσσα λεξικά, ειδικά λεξικά όρων, συνωνυμικά λεξικά, αντωνυμικά λεξικά, λεξικά σύμφωνα με τις καταλήξεις των λέξεων, λεξικά με την προφορά των λέξεων όπως το λεξικό της Αγγλικής Γλώσσας Oxford Advanced Learner’s Dictionary – 7th edition. Μεταξύ των λεξικών της Αλβανικής Γλώσσας, μπορεί να μνημονεύσουμε το Fjalori elektronik shpjegues το οποίο βασίζεται στο Fjalori i gjuhës së sotme shqipe του 1984. Από τα δίγλωσσα λεξικά μπορούμε να ξεχωρίσουμε το Language teacher shqip-anglisht Language Teacher 2000 Eng-Alb, και τανάπαλι.
Σε πολλούς δικτυακούς τόπους η αλβανική γλώσσα υποστηρίζεται από δίγλωσσα λεξικά. Μερικά μπορείτε να βρείτε στο www.literatus.gr/el/ellibrary.html
γ. Προγράμματα αυτόματης μετάφρασης Google, systran κλπ. Εδώ και μερικά χρόνια το Google και η Systran εφαρμόζει προγράμματα αυτόματης μετάφρασης (AT – automatic translation), όπου ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος προσδοκάει να αντικαταστήσει τον ανθρώπινο. Μερικά παραδείγματα:
Κείμενο αφετηρίας (_el): εργάστηκε διακαώς για την επίλυση του προβλήματος. >Κείμενο στόχος (_sq)[1]: punoi me zell për zgjidhjen e problemit.
Κείμενο αφετηρίας (_el): δεν έχει καθαρό μυαλό αυτός > Κείμενο στόχος (_sq): nuk është i pastër mend.
Κείμενο αφετηρίας (_sq): Problemi i origjinës së gjuhës shqipe është një nga problemet shumë të debatuara të shkencës gjuhësore. Κείμενο στόχος (_el): Το πρόβλημα της προέλευσης της αλβανικής γλώσσας αποτελεί μία από τις πιο επίμαχες προβλήματα της γλωσσικής επιστήμης.
Κείμενο αφετηρίας (_en): He died from a attack of heart …Κείμενο στόχος (_sq) Ai vdiq nga një sulm i zemrës (!)
Κείμενο αφετηρίας (_en): Tuberculosis is a major public health problem. The deadly disease affects millions of people around the world annually, and no new medications have been discovered to fight TB in decades. But new research indicates that may be about to change. Κείμενο στόχος (_sq): Tuberkulozë është një problem i madh në shëndetin publik. Sëmundje vdekjeprurëse i prek miliona njerëz në mbarë botën çdo vit, dhe nuk ka medikamente të reja janë zbuluar për të luftuar TB në dekada. Por re e hulumtimit tregojnë se mund të jetë ndër mend të ndryshojë.
Όπως παρατηρούμε, το περιεχόμενο, σε γενικές γραμμές, αποδίδεται με ακρίβεια, αλλά στη συνέχεια πρέπει να υποστεί την αναγκαία τεχνική και γλωσσική επιμέλεια κάτι που αποδεικνύει ότι η αγορά των γλωσσικών εφαρμογών θα χρειαστεί στο μέλλον περισσότερους επιμελητές και αναθεωρητές κειμένων παρά εν γένει μεταφραστές.
δ. Ηλεκτρονική μνήμη: Trados (MT-Memory translation).
Η αλβανική γλώσσα μπορεί να εφαρμοστεί, χωρίς ιδιαιτέρα τεχνικά προβλήματα, στην ηλεκτρονική μεταφραστική μνήμη Trados ose DejaVu.
Επιφυλάξεις, σκεπτικισμός
Η επιστημονική αξιοπρέπεια των ηλεκτρονικών γλωσσικών μέσων τίθεται συχνά σε αμφιβολία, αφού τα προϊόντα αυτά παράγονται με ηλεκτρονική τεχνολογία και απόλυτο αυτοματισμό. Αντιθέτως, για την συγγραφή ενός σοβαρού λεξικού ή γραμματική της αλβανικής γλώσσας (αλλά και κάθε άλλης γλώσσας) απαιτείται επιστημονική έρευνα, αποδελτιώσεις, βιβλιογραφία. Τα ηλεκτρονικά αυτά βοηθήματα προσφέρονται αυτόματα, χωρίς επιστημονικό έλεγχο, γλωσσικό και παιδαγωγικό. Η αυθαιρεσία, ο ερασιτεχνισμός, η επιπολαιότητα, και οι ανακρίβειες είναι τα βασικά γνωρίσματα των εν λόγω προϊόντων. Στα αλβανικά όλα αυτά πλεονάζουν.
Η γλώσσα των ηλεκτρονικών μηνυμάτων της κινητής τηλεφωνίας (sms)
Η συντομογραφία sms σημαίνει Short Message Service – Υπηρεσία σύντομών μηνυμάτων. Από την ψηφιακή εποχή δεν μπορούμε να εξαιρέσουμε και την γλώσσα ως μέσο επικοινωνίας μέσω των ηλεκτρονικών μηνυμάτων sms, η οποία είναι ψηφιακός τρόπος επικοινωνίας, εφόσον η πληροφορία που δημιουργείται είναι ηλεκτρονικής μορφής. Αναφερόμαστε μόνον στη γλώσσα των μηνυμάτων που αποστέλλονται ηλεκτρονικά, ή μέσω των sms η οποία αντικαθιστά τους παραδοσιακούς τρόπους αλληλογραφίας. Αυτός ο τρόπος μεταμόσχευσης μηνυμάτων βαπτίστηκε ως sms language, ή textese, ή γνωστός ως chatspeak, txt, txtspk, txtk, texting language ή txt talk).
Τα γλωσσικά αυτά φαινόμενα, τα οποία δεν μας είναι προς το παρόν προσφιλή, ξεκίνησαν από την αγγλοσαξονικό κόσμο, από όπου πηγάζει και ο συγκεκριμένος τρόπος αλληλογραφίας. Είναι ο γενέθλιος τόπος των ηλεκτρονικών μηνυμάτων msm και της τηλεφωνικής υπηρεσίας η οποία τώρα αποτελεί μια υβριδική παγκόσμια γλώσσα επικοινωνίας με λέξεις, συντομεύσεις, ιδεογράμματα, με κάθε μέσο το οποίο μετουσιώνει μια έννοια, μια προσφώνηση ή μεταδίδει μια πληροφορία. Είναι ένας πρακτικός τρόπος μεταμόσχευσης πληροφοριών, γρήγορος και χαλαρός. Ο περιορισμένος αριθμός χαρακτήρων που απαιτείται για την σύνταξη ενός τέτοιου μηνύματος (160 συνολικά) και η αμεσότητα ανταλλαγής μηνυμάτων, στάθηκαν οι βασικές αιτίες για την επινόηση του τρόπου αυτού επικοινωνίας. Αυτός ο τρόπος αποτελεί πλέον παγκόσμιο γλωσσικό φαινόμενο, μια γλωσσική πραγματικότητα την οποία δεν μπορούμε να αγνοήσουμε.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του επονομαζόμενου texting? Οι συντετμημένες λέξεις και προτάσσεις, η χρήση ενός ιδιάζοντος επικοινωνιακού κώδικα ο οποίος χαρακτηρίζει συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες χρηστών, η χρήση συμβόλων, η απαλοιφή των φωνηέντων, οι λέξεις οι οποίες αναγράφονται μόνον με τα αρχικά τους, ο συνδυασμός φθόγγων και αριθμών, ο συνδυασμός λέξεων από την αλβανική, αγγλική και ιταλική γλώσσα .
Μερικά παραδείγματα από τα αγγλικά:
Np – no problem
Hru – how are you
Ily – I love you
Cw2cu – cant wait to see you
Atm – at the moment
Brb – be right back
Bbl – be back later
Το ίδιο σχήμα και στα αλβανικά:
flm – faleminderit – ευχαριστώ
nsr – nesër – αύριο
nk – nuk – δεν
tdf – të dua fort – σε αγαπώ πολύ
Αντικατάσταση συλλαβών με αριθμούς με το ίδιο φώνημα ή περίπου το ίδιο:
k2 – këtu – εδώ
çk3 – çfarë ka të re – τι νέα
ndo1 – ndonjë – κανένας
shm – shumë mirë – πολύ καλά
nkr – nuk ka rëndësi – δεν έχει σημασία
tkshxh – të kam shumë xhan – είσαι η ψυχή μου
vra – varia, mos i kushto rëndësi – μην δίνεις σημασία
Συντομεύσεις και ξένα σύμβολα δανεισμένα κυρίας από την αγγλική γλώσσα:
ok – okay
x – për – για
np – no problem
hru – how are you
ily – I love you
Cw2cu – can’t wait to see you
atm – at the moment
brb – be right back
bbl – be back later
Τα σημεία στίξης, εξαιρουμένων της τελείας, του ερωτηματικού και θαυμαστικού, σχεδόν αγνοούνται. Οι λέξεις αντικαθιστούνται από σύμβολα τα οποία ονομάζονται Εικονίδια Emoticons, σύμβολα τα οποία προέρχονται από το συνδυασμό δυο ή τριών σημείων στίξης:
[ 🙂 – γέλιο, ευχαρίστηση, ικανοποίηση.
:-(] – στενοχώρια, πικρία.
Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να μνημονεύουμε και τη γλώσσα που χρησιμοποιούν οι νέοι για να εξωτερικεύσουν τα αισθήματά τους ή τον χαϊδευτικό/υποκοριστικό τρόπο της αγάπης τους:
Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα:
SMS 1: Karamele!-ncuq…jo
akullore?! Ncuq, jo pra jo…
sheqer atëherë: -jo jo ….
Dreq….nuk gjej asgjë kaq të ëmbël sa ty…!
SMS 2: Xemla po nisem për Elbasan. Do vij të djelën. Ok kukla ime? Mos u mëzhit. Të djelën do rrimë bashkë 24 orë non stop. Puç.
SMS 3: Drenushë fjet? E mirë. Të puth me ndjenjë te gusha e te buza. Gjumë të ëmbël! Tonji
SMS 4: O tutul (për kukull) pse s’ma vare fare sot? Ç’po bën? Me kë je ? Të thup (puth) fot.
SMS 5: Arushi, t’uroj që për këtë Vit të Ri, të gjesh një pulë llasticë.Po ti k’të e ke!! Atëherë t’uroj të gjesh një pulë budadhaqe.Po edhe këtë e ke Arushi! Po ti i paske të gjitha Arushi!!!
SMS 6 :Lali si po kalon ? Ende në Gjermani? Të hëngsha zemrën se më ka marrë malli.
Αλλά, όπως αντιλαμβανόμαστε, συχνά αυτός ο τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας προκαλεί παρανοήσεις και παρερμηνείες. Η συντομία και η λακωνικότητα είναι βασική προϋπόθεση των μηνυμάτων που μεταμοσχεύονται μέσω της κινητής τηλεφωνίας για άμεση επικοινωνία των χρηστών, αλλά η σαφήνεια και η ακρίβεια της μετάδοσης του μηνύματος αποτελεί το στόχο κάθε επικοινωνιακής πράξης. Πέραν της γλωσσικής επιταγής, η ακρίβεια συνιστά ηθική υποχρέωση, η οποία πρέπει να τηρείται κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας.
Ο λιτός και λακωνικός τρόπος επικοινωνίας είναι σήμερα στοιχείο και του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail), το οποίο αποκλίνει καθημερινά από τους παραδοσιακούς τρόπους αλληλογραφίας.
Και στην περίπτωση αυτή οι λέξεις και τα συναισθήματα εκφράζονται μέσω chat και του διαδικτύου ή μέσω των sms.
Η ακατάληπτη γλώσσα (αργκό) των εφήβων
Η γλώσσα που πήραμε μαζί μας και που χρησιμοποιούμε ως μετανάστες, είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείτο τη στιγμή της φυγής μας από τον τόπο χρήσης της.
Η γλώσσα των εφήβων η οποία προϋποθέτει σε μεγάλο βαθμό τη γλωσσική νόρμα της αλβανικής γλώσσας, αντικατοπτρίζει τις τάσεις του γλωσσικού πολιτισμού της σημερινής αλβανικής κοινωνίας. Κύριο γνώρισμα της σημερινής γλωσσικής τάσης είναι τα γλωσσικά και μεταφραστικά δάνεια, στις περισσότερες φορές πλεονάζοντα και καταχρηστικά. Π.χ:
Ç’kemi tezoro!
Ciao yll bote!
Po ku je, o star!
Bye, bye!
“In boka lupo andej
nga Brindezi!”…
Πλεονασματική χρήση στοιχείων από τα γλωσσικά ιδιώματα (ή εθνόλεκτο) των συγκεκριμένων χρηστών:
Flor, shifena te “Klasik” në 6 e gjys`.
Ej, sot jam e pronotume…
Folim pastaj, o frajer!
O mi shtrige…!
Επιδράσεις της σύνταξης των ξένων γλωσσών, ιδίως της ιταλικής ή αγγλικής:
unë pëlqej notin – më pëlqen noti
unë kisha rastin – m’u dha rasti
Απόκλιση από τη χρήση της γλώσσας και της σύνταξης της εγγενούς αλβανικής γλώσσας όπως π.χ.:
ia mori këngës
ua dha këmbëve
ia thotë bilbili
ia dal mbanë
ia mori dorën…
ia plasi të qarit
ia dhe gazit
mori të krisur
marr të dal
ia mori mendjen, τέτοια γλωσσικά σύνολα σπανίζουν πλέον.
Απόσημασιολόγηση και ανασημασιολόγηση των λέξεων:
shkolla – bordellacion
drejtori – polic pa pagesë
klasa – këndi i lojërave, kopshti me lule, loja luftash
prindi – tutori, bebister
shoqëria – orgjia
emër e kaluar në moshë – bërthamë e thyer
jo e virgjër – i ka fut ujë komardarja
vajzë me gjoks të kolme – ballkon
marrëdhënie seksuale – t’i ndërroj vajin, t’i shkund oxhakun
polici i shkollës – Pashuk ose Lici
roja civile të shkollës – Baloja, Qylaxhiu
Zyra e gjendjes civile – Baret ku njihen vajza
E zezë, Cigare e dredhur – Hashashi
Parkingu i vjetër – Ish-e dashura
Kuçedra – mësuesja
Doganë më shumë kalime – femrat me më shumë se një partner
Frajer – gocat i thonë të dashurit
Gore – i fëlliqur
Fashkull – mashkull homoseksual
Αγνόηση των κανονισμών του τονισμού και των σημείων στίξης της γλώσσας:
Ho me o plako. E mir ajo vromsja po sbën kakërdhia e sflet me goj …ti çaj farfallën…
Ως κατακλείδα, μπορούμε να υπογραμμίσουμε ότι η αλβανική γλώσσα εξελίχτηκε ραγδαία. Για να εκφράσει τις ιδέες, τις αντιλήψεις και για την έκφραση καινούριων εννοιών, η γλώσσα δανείζει λέξεις ή λεκτικά σύνολα, πολλές φορές αχρείαστα και καταχρηστικά. Όπως παντού στο κόσμο, και στην Αλβανία τους νέους χαρακτηρίζει μια τάση χρήσης ενός ιδιάζοντος αργκό, το οποίο χρησιμοποιούν αβίαστα, αλλά πολλές φορές και κατά τρόπο χυδαίο.
Παραθέτουμε μερικά παραδείγματα ηλεκτρονικών μηνυμάτων μέσω κινητής τηλεφωνίας sms.
SMS 1: “Ej s’vi dot tani se jam me plakun. Po e mar me t’mir ti zhvat nji dhjeçe. Hahahaa aman se m’vdiq dhe ky trapi… ku do jeni ju pastaj?”.
SMS 2: “…Flor, shifena te “Klasik” në 6 e gjys`. U thuj dhe atyre kurvave të vijnë se skam impuls cel. Puc Jona“.
SMS 3: “…Kujt i shaje fytyrën e bukur, ti kurvar i dreqit…. eee? Mir mir, se ta tregoj unë qefin kur takohemi!”.
SMS 4: “Nesër, dy orët e para m’i justifiko pak, lolo! Futi ndonjë nen, asaj bibës. Se mos vej mungesa ajo fikfishkura, se ja çava sumën! Folim pastaj, bye bye!”.
SMS 5: “Yll, po morën gjë ata të mit`, u thuj që jemi bashk e do flem nga ti, se jam e prenotume. Do dalim jasht TR me amoren…! Ciao!”.
SMS 6: “Ç’kemi tezoro, na kujto ndonjëher për kafe, jo për gjë, po na rritet roga…! Ciao!“.
Πρέπει να προκαλεί ανησυχία αυτός ο «δυσάρεστος» τρόπος επικοινωνίας, η γλωσσική αυτή μόδα η οποία τείνει να συμπαρασύρει χρήστες και από άλλες κοινωνικές ομάδες; Καθόλου, εφόσον λειτουργεί ως αβίαστο μέσω επικοινωνίας μεταξύ των εφήβων, είναι επικοινωνία που εκφράζει μια εκφώνηση και μεταδίδει μια πληροφορία και ένα συγκεκριμένο εννοιολογικό περιεχόμενο. Άλλως, είναι μια καινούρια γλωσσική νόρμα, μια ζωντανή επικοινωνιακή πραγματικότητα η οποία πρέπει να χειριστεί σωστά.
Λέξεις κλειδιά | Λέξεις Κλειδιά | Συντομογραφίες | ||
ακατάληπτη γλώσσα (αργκό) | Chatspeak | AT – automatic translation | ||
αυτόματος κειμενογράφος | Digital Age | MT-Memory translation | ||
βιομηχανική εποχή | Digital literacy | Sms – Short Message Service | ||
γλωσσικά ιδιώματα | Digital Living | Sms language | ||
εθνόλεκτο | Distance Learning | texting language | ||
εικονίδια – Emoticons | Electronic Commerce | txt talk | ||
ηλεκτρονική διοίκηση | Electronic Government | txt, txtspk, txtk | ||
ηλεκτρονικό εμπόριο | Emoticons- Εικονίδια | txt, txtspk, txtk | ||
Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail) | Industrial Age | txt, txtspk, txtk | ||
τηλεδιάσκεψη | Internet english | ΗΥ – ηλεκτρονικός υπολογιστής | ||
τηλεϊατρική | Teleconferencing | |||
τηλεκπαίδευση | Telemedicine | |||
τηλεργασία | Teleworking | |||
υπολογιστική γλώσσα | Textese | |||
ψηφιακή εποχή | ||||
ψηφιακή πληροφορία | ||||
ψηφιακός γραμματισμός | ||||
ψηφιακός τρόπος ζωής | ||||
[1] Sq ο κωδικός της αλβανικής γλώσσας στις ηλεκτρονικές εφαρμογές.
[1] O Δρ. Σταύρος Ντάγιος είναι καθηγητής της αλβανικής γλώσσας στο ΙΜΧΑ και γενικός διευθυντής της μεταφραστικής εταιρείας “Literarus”.